COVID-19: "Toenemend wantrouwen in wetenschappers verontrust mij" (Marjan Doom, directeur GUM)

De directeur van het nieuwe wetenschapsmuseum vindt het belangrijk dat experten de kans krijgen om genuanceerd en met voorbehoud te communiceren, zeker tijdens de coronacrisis. "Wetenschap werkt door zaken in vraag te stellen en elkaars bevindingen uit te dagen. Door in discussie te treden en data te vinden", zegt Doom. "Dat zijn processen die tijd vragen. Die investeringen in energie, ruimte en geld vragen. Een snelle oplossing zal er niet komen."

Het uitblijven van eenvoudige antwoorden of snelle oplossingen zorgt bij heel wat mensen onterecht voor wantrouwen. "Het is vreemd dat we wantrouwig zijn als de oplossing niet snel genoeg komt", vindt Doom. "Of wanneer het duidelijk is dat de oplossing moeilijk ligt. Ik heb juist wantrouwen tegenover dingen die heel gemakkelijk komen of heel rechttoe rechtaan lijken."

De uitbraak van het coronavirus zorgt voor ongeziene druk op wetenschappers. Dat toont zich bijvoorbeeld in het ongenoegen van infectiologe Erika Vlieghe over de houding van bepaalde politici of de juridische procedure tegen viroloog Marc Van Ranst. "Ik word daar bang van", zegt Doom. "Het is een soort scheiding van de machten", vindt ze. "Wetenschap is niet het beleidsmakend orgaan. Het moet advies geven aan beleidsmakers."

"Die beleidsmakers moeten achteraf ook transparant zijn over hoe ze met dat advies omgaan", vindt Doom. "Je kan als wetenschapper alle kaarten op tafel leggen", legt ze uit. "Als die beleidsmaker daar dan een kaart uit trekt en niet transparant is over waarom hij die ene kaart trekt maar wel communiceert dat iets gebeurt op basis van een advies?", stelt Doom. "Dat is fout. Dat dat mogelijk is, vind ik beangstigend."

Volgens Doom zorgen de politieke druk en de vraag naar zekerheden voor een spanningsveld met de essentie van wetenschappelijk denken. "Als wetenschappers worden wij van in het begin getraind om te gaan met twijfel en onzekerheden", zegt Doom. "Als ze dan worden gedwongen om bepaalde keuzes te verdedigen die ze eigenlijk niet hebben gemaakt, dan zijn we heel erg fout bezig."

Doom hoopt dat mensen in de toekomst vaker stilstaan bij hoe wetenschap werkt. "Wetenschappers kunnen zich absoluut vergissen", zegt Doom. "Daarom is het belangrijk om met nuance te spreken." Mensen moeten op hun beurt begrijpen dat twijfel geen signaal is van onmacht maar "een wezenlijk onderdeel van hoe wetenschappers te werk gaan". Bovendien evolueren kennis en inzicht ook voortdurend.

"Dat daardoor een wantrouwen ontstaat in de wetenschap, verontrust mij", zegt Doom. "Misschien hebben we wetenschap te lang proberen communiceren vanuit de resultaten die er al waren en hebben we de resultaten ook te lang gecommuniceerd als waarheden". De directeur haalt de continentale drift aan als voorbeeld, de theorie dat onze hedendaagse continenten vroeger een geheel vormden maar over een periode van 250 miljoenen jaar uit mekaar zijn geschoven.

"Dat dateert van de jaren vijftig. Atlassen die gebruikt werden voor leerlingen van de jaren vijftig, en ook nog een hele poos later, bevatten die theorie helemaal niet", klinkt het. Voor die leerlingen lag de korst van de aarde dus nog netjes bewegingloos op de aardbol. Je kan leerlingen of studenten dus nooit zeggen: dit is hoe het is en dat zal zeker nooit veranderen. Er kunnen altijd nieuwe bevindingen zijn. Door nieuwe technieken of om eender welke reden, waardoor we iets helemaal aan de kant moeten schuiven."

Doom hoopt dat bezoekers van het nieuwe Gentse Universiteitsmuseum, dat zaterdag opent, meer leren over wetenschapsmethodiek. "We doen dat door niet te focussen op welke resultaten de wetenschap de afgelopen eeuwen heeft geproduceerd. Maar wel hoe de methode in mekaar zit. We lopen stap voor stap door het proces en gaan mee in het hoofd van een wetenschapper."

In het nieuwe Gentse Universiteitsmuseum wordt een selectie van 800 objecten tentoongesteld uit de verzameling van de Gentse universiteit, die ruim 400.000 stukken telt.