Geen winst op de pandemie: waarom covid-19 vaccins publiek goed moeten zijn (Opinie arts)

De afgelopen weken kregen we het hoopvolle nieuws dat werkende vaccins tegen het nieuwe coronavirus binnen handbereik zouden zijn. We krijgen stap voor stap ook een concreter beeld over hoe die vaccinatiestrategie in België zou verlopen. Tegen eind februari zouden al 300 000 mensen gevaccineerd moeten zijn. In de lente start een tweede fase waarvoor 3 miljoen doses nodig zijn om de "uitgebreide prioritaire doelgroepen" te beschermen (1).

Maar er blijven nog erg veel vragen onbeantwoord. We weten hoeveel dosissen we kopen, maar niet hoeveel we daar als maatschappij voor zullen betalen. Die info valt onder geheimhoudingsclausules. Enkel de farmabedrijven en de overheden kennen de prijs. Het publiek niet.

De Europese Commissie voert haar gesprekken met de farmaceutische bedrijven achter gesloten deuren. De geheimhouding over de hoeveelheid publieke middelen, de prijs en de exacte werking van het vaccin vormt een ernstig probleem. Overheden wereldwijd dreigen erg veel geld te moeten neerleggen om deze vaccins aan te kopen, terwijl er net nu massaal publieke middelen nodig zijn om meer handen aan bed te voorzien en eindelijk de noodzakelijke preventiebudgetten vrij te maken.

Het recente schandaal rond Remdisivir stelt daarin niet gerust. Ons land kocht voor meer dan vier miljoen euro van deze virusremmer aan. De producent, farmamultinational Gilead Sciences, verzweeg echter de negatieve studieresultaten en onderhandelde verder miljoenencontracten totdat de Wereldgezondheidsorganisatie stelde dat het geneesmiddel amper effect had (2).

De wijze waarop de farmaceutische sector haar prijzen bepaalt is niet transparant en vooral gebaseerd op de "betalingsbereidheid" in plaats van op de werkelijke ontwikkelings- en productiekosten. De intellectuele eigendomsrechten zoals patenten maken dit mogelijk omdat ze de bedrijven de volledige controle geven over de prijs én het aanbod van hun producten. Deze monopoliepositie brengt de toegankelijkheid en de beschikbaarheid van toekomstige Covid-19 geneesmiddelen of vaccins in gevaar.

Bovendien hébben we al betaald voor deze vaccins. Miljarden publiek geld gingen naar onderzoek en ontwikkeling, klinische proeven en productie van coronavaccins wereldwijd. Pfizer en Moderna, de twee bedrijven wiens vaccins hier waarschijnlijk als eerste zullen worden toegediend, kregen beiden al ongeveer 2,5 miljard dollar aan overheidssteun (3). AstraZeneca verklaarde zelfs doodleuk dat het bedrijf niet financieel zou lijden onder de ontwikkeling van hun vaccin dankzij de "fondsen van overheden en internationale organisaties" (4). 

Het vaccin zal een centrale rol spelen om Covid-19 te verslaan. Om die ziekte te verslaan, is het van levensbelang dat een vaccin of een geneesmiddel voor iedereen toegankelijk is. De Europese Commissie sloot miljardencontracten af voor de ontwikkeling, productie en aankoop van het coronavaccin. Het is daarbij onaanvaardbaar dat één privébedrijf straks beslist over prijs en aanbod ervan met het oog op winst maken.

Bovendien beschikt geen enkel bedrijf over voldoende productiecapaciteit om de hele wereld snel te voorzien in voldoende dosissen. Het opheffen van patenten maakt het mogelijk dat andere instellingen generische versies van het vaccins kunnen produceren. Dit zou de beschikbaarheid wereldwijd sterk verhogen, zowel financieel als logistiek.

Dit is belangrijk, want armere landen dreigen volledig uit de boot te vallen. Zoals aangekaart in een recent opiniestuk van Belgische ngo's, is maar liefst 80% van de geplande voorraad van Pfizer gereserveerd voor landen met amper 14% van de wereldbevolking (5). Bij de Moderna-vaccins zien we gelijkaardige cijfers. Zo zal de pandemie langer duren dan nodig.

De monopoliepositie van de grote farmabedrijven en het gebrek aan transparantie rond de onderzoeksresultaten en contracten zetten niet alleen de toegankelijkheid, de prijs en het aanbod aan vaccins onder druk; maar ook het vertrouwen van de bevolking in het vaccin. Heel veel burgers twijfelen of ze zich wel zouden laten vaccineren. En dat zijn heus niet allemaal rabiate anti-vaxxers. Vaak ligt er aan de basis van hun voorzichtigheid, een wantrouwen ten opzichte van dat gebrek aan transparantie en de winsthonger die de farma-industrie aan de dag legt.

MediQuality biedt haar leden de mogelijkheid hun mening te uiten over actuele en/of medische kwesties. Deze opinies weerspiegelen de persoonlijke mening van hun auteur en vallen onder diens verantwoordelijkheid.