“Werken in een ziekenhuis is als koorddansen"

"Om menselijk te blijven en te kunnen voldoen aan de vraag van de patiënten, moeten we zelf sereen blijven", zegt dr. Caroline Depuydt. "Wij zijn geen stuk artificiële intelligentie, ook al horen we soms dat we vervangbaar zijn. Zoals iedereen hebben we rust, herbronning, zingeving en waarden nodig."

 

Werken in een ziekenhuis is niet hetzelfde als werken in een sportclub

"Waar je ook werkt in een ziekenhuis, werken in de gezondheidszorgsector geeft zin aan het leven omdat je weet dat je het doet voor kwetsbare mensen", zegt ze. Mensen die in de gezondheidssector werken, hangen over het algemeen vrij sterke waarden aan. "Het engagement in ons beroep is iets, wat ons aanspreekt. Het gaat om humanisme en solidariteit, we hebben zin om voor anderen te zorgen en we zijn altruïstische mensen", merkt ze op. "Dat zijn sterke en stimulerende waarden, waar we veel energie uit putten. Maar merkwaardig genoeg kunnen die waarden ons al snel overweldigen, wat kan uitmonden in een burn-out." Het gaat dus om een fragiel evenwicht, waarbij de vraag rijst: "Wat moeten we doen om te functioneren als zorgverstrekker met respect voor die stimulerende en ‘allesverslindende' waarden?"

 

Een koorddansersleven

"Vroeger zeiden we: we zijn altijd in evenwicht geweest en hebben het evenwicht altijd kunnen herstellen", vervolgt de psychiater. "Het leven in de zorg is te vergelijken met dat van een koorddanser, die balanceert tussen positieve en negatieve ervaringen, het beroeps- en het privéleven. Maar soms ligt dat evenwicht op een brug, soms op een balk of maar een draad. En hoe smaller de basis wordt, des te moeilijker wordt het om het evenwicht te bewaren", legt ze uit. "De stimulerende waarden hebben heilzame effecten: ze geven energie en daardoor zijn we gemotiveerd en toegewijd en krijgen we zelfs felicitaties van onze entourage, waardoor we kunnen openbloeien. Maar als zich dat tegen ons keert, geraken we snel in een vicieuze cirkel, die ons kan uitputten", vervolgt ze. "Soms krijg je overigens opdrachten, die niet met elkaar te verzoenen zijn, zoals "Voer je beroep goed uit, neem je tijd, maar je moet 10 patiënten in een uur zien". "Als er te veel van je wordt gevraagd, geraak je vermoeid en voel je je schuldig omdat je je taken niet goed afwerkt. Dat resulteert in desinvestering of overadaptatie. Desinvestering houdt in dat je een stap opzij zet om jezelf te beschermen. Overadaptatie houdt in dat je nog wat meer gaat doen om verder te geraken, maar dan dreig je een burn-out te ontwikkelen." 

 

Er zijn tal van oorzaken van ontwrichting van het evenwicht

Er zijn de grote crisissen: de covidcrisis, het postcovidtijdperk, de klimaatopwarming, de energiecrisis, de schuldenberg en een gebrek aan middelen. De ziekenhuizen worden geconfronteerd met economische maatregelen, een gebrek aan personeel, problemen bij de opleiding van zorgverleners en de vorming van ziekenhuisnetwerken. En ook op persoonlijk vlak zijn er heel wat uitdagingen: relaties met de collegae, de patiënten en de familie. "Dat alles versmalt het draagvlak en kan uitmonden in een burn-out", vervolgt de psychiater.

 

Burn-out is de belangrijkste oorzaak van langdurige arbeidsongeschiktheid

Een burn-out is de belangrijkste oorzaak van absenteïsme in de ziekenhuizen. "Het personeelstekort leidt tot een overbelasting van de andere zorgverstrekkers, die dan zelf ook in een burn-out kunnen geraken", voegt ze eraan toe.

 

De triade van een burn-out

Een burn-out wordt gekenmerkt door drie grote symptomen: uitputting, depersonalisatie en een negatiever zelfbeeld. Je voelt je uitgeput. De batterij geraakt leeg, er ontstaat een onevenwichtigheid tussen de waarden, die ons stimuleren, en de waarden die ons verslinden. Onthechting, ook depersonalisatie genoemd, is zeer belangrijk om ons te beschermen tegen uitputting, maar leidt tot cynisme", legt ze uit. En tot slot dus een geringer gevoel van eigenwaarde en van zelfverwezenlijking: "Je voelt je slecht omdat je uitgeput bent, omdat je in de problemen zit. Doordat je zelfvertrouwen een deuk krijgt en je professionele prestaties verminderen, ga je je nog harder inspannen, maar daardoor geraak je nog meer uitgeput", vertelt ze.

 

Enkele cijfers

Volgens tal van studies is de incidentie van burn-out het hoogst in de gezondheidszorgsector. In een studie uitgevoerd bij 10 000 mensen, zei 98% van de zorgverleners dat ze al symptomen van burn-out hadden gehad.

 

In Frankrijk zit momenteel bijna 70% van de zorgverleners in een burn-out. 62% van de zorgverleners in Frankrijk verklaart dat de covidpandemie de situatie alleen maar heeft verergerd. 

 

"Je moet altijd voorzichtig zijn met cijfers", oppert de psychiater, "want met cijfers kan je alle kanten uit. Neemt niet weg dat het toch opvallende cijfers zijn."

 

45% van de diensthoofden verpleegkunde, 60% van de verpleegkundigen in het operatiekwartier en 58% van de artsen hebben een burn-out. Bij 10% betreft het een ernstige burn-out, d.w.z. met actieve zelfmoordgedachten. Bijna een derde van de artsen is depressief, 7,9% neemt antidepressiva in. "Over het algemeen zitten die mensen in een fase van ontkenning of voelen ze zich schuldig en nemen ze op eigen houtje medicatie. Zorgverstrekkers hebben het moeilijk hun eigen kwetsbaarheid te tonen", erkent dr. Depuydt. "We zijn bang om veroordeeld te worden, we zijn dat niet gewoon."

 

"Ik ben zelf hoofd van een ziekenhuisdienst die onder druk staat, en ik kan u zeggen dat werken in die sector erg moeilijk is." Dr. Depuydt is tevens adjunct-hoofdarts. Ze werkt dus niet alleen als psychiater, maar heeft ook een managementfunctie.  "Ik weet niet goed wat ik moet doen of vragen voor mezelf en voor anderen. Terzelfder tijd heb ik zin ze te ondersteunen, ik begrijp hun klacht, maar je moet ook blijven werken, want de patiënten wachten aan de deur. Er is veel vraag in de psychiatrie. De psychiatrie is een dienst, die enorme proporties heeft aangenomen, die zelfs niet meer te beheersen zijn", getuigt ze. 

 

Een wondermiddel?

"Ik heb geen mirakelrecept", geeft ze toe. "Maar ik zou een metafoor willen gebruiken: de koord van een koorddanser. Je zou kunnen proberen de koord breder te maken om tot aan de balk te geraken. Dat zou al wat comfortabeler zijn", denkt ze. "Je zou ook de wind, die je uit evenwicht brengt, kunnen verminderen. Je kan dan serener vooruitgaan en pauzes inlassen om de hele afstand niet in één keer te moeten afleggen."

 

Nog een andere mooie metafoor: het energiereservoir

Een andere mooie metafoor is die van de energie-emmer of het energiereservoir van Fanny weytens, gebaseerd op de "stress bucket" ( Braban and Turkington 2002). 

 

"We zijn als een grote emmer vol energie, die leegloopt via de afvoer en gevuld wordt met een gieter", vertelt de psychiater. "Als er geen energie meer inzit, ben je uitgeput, heb je een burn-out. Je moet dus proberen het energieniveau op peil te houden. Dat is een nuttige metafoor. Je kan zo'n beeld immers beter onthouden en je kan het dan gemakkelijker uitleggen", preciseert ze. De afvoer is alles wat ons energie doet verliezen. "Energie verliezen is normaal en de ene dag is al wat moeilijker dan de andere. Maar als je te lang te veel stress ondergaat zonder onderbreking, dan heb je een probleem. Daar geraak je van uitgeput", vervolgt ze. Je moet proberen de afvoer af te sluiten en ook goed te positioneren. Concreet betekent dat: neen kunnen zeggen en grenzen kunnen trekken. Aan de andere kant heb je de ‘gieter', die ons energie geeft: wat uitrusten, tijd doorbrengen met vrienden en familie, slapen en werken aan onze waarden, want dat maakt ons enthousiast", legt Caroline Depuydt uit. Op de barometer kan jezelf aflezen of je in fase bent met je emoties en waarden en of je eventueel lichamelijke en/of emotionele tekenen van een burn-out vertoont.

 

Voorts is er de exogene druk: alles, wat ons werk met zich meebrengt, de geestelijke belasting, de druk van binnenuit, die samenhangt met onze persoonlijkheid. Perfectionisme bijvoorbeeld is een bron van burn-out.

 

En dan zijn er nog alle scheurtjes zoals schildklierlijden, dat vermoeidheid kan veroorzaken, en een familiaire voorgeschiedenis. "Je moet proberen die bressen te dichten", zegt ze.

 

Er is dus een hele rist factoren, waar je rekening mee moet houden. Zo kan je bij jezelf een diagnose stellen, de tijd nemen om op elk niveau te controleren hoe het ervoor staat, of je in fase bent met je waarden en of je al dan niet hulp moet vragen.

 

Welwillendheid en zorgzaamheid als antwoord

Welwillendheid en zorgzaamheid zijn waarden, die je op de voorgrond moet zetten en die je helpen, stelt de psychiater. "Nadenken hoe je de dingen gaat verwoorden in een groep bijvoorbeeld lijkt me belangrijk. Ik denk dat het werk weer menselijk moet worden. Dat is belangrijk, want dat gaat je emmer vullen", vervolgt ze. Om in evenwicht te blijven, is ook zelfcompassie erg belangrijk."

 

"Werken in een ziekenhuis in 2023 is als koorddansen", Caroline Depuydt,

https://eusem.org/news/768-press-release-burnout-in-emergency-medicine-workers-hits-a-new-high-action-is-needed-urgently